Elk kind krijgt een keer rode vlekjes en koorts: een klassieke kinderziekte. Maar welke van de zes? Qua symptomen lijken ze allemaal op elkaar, met hangerigheid en huiduitslag. Krijgt je kindje ze allemaal een keer? Wanneer is de kinderziekte onschuldig? En wanneer moet je aan de bel trekken? Ik geef advies en leg uit hoe je kinderziektes kunt herkennen.
Drs Leenarts over klassieke kinderziektes
In het kort
- Klassieke kinderziektes zijn erg besmettelijk, maar het is niet zo dat élk kind elke kinderziekte krijgt.
- De kinderziektes gaan bijna altijd gepaard met huiduitslag (rode vlekjes of blaasjes), hangerigheid of koorts.
- Niet tegen elke kinderziekte wordt je kindje standaard ingeënt. Sommige kinderziektes zijn namelijk zo onschuldig dat het geen probleem is als je kindje ze krijgt.
- Vlekjes die ontstaan bij een van de klassieke kinderziektes op deze adviespagina zijn altijd wegdrukbaar. Kun je de rode vlekjes op de huid niet wegdrukken (door er met een glas op te duwen), dan is het belangrijk direct naar een arts te gaan.
Wat zijn de klassieke kinderziektes?
Klassieke kinderziektes heten zo omdat de ziektes vooral bij kinderen voorkomen. Sommige kinderziektes zijn onschuldig, andere kunnen gevaarlijk zijn. Maar één ding hebben ze allemaal gemeen: de ziektes zijn zeer besmettelijk, dus de kans is groot dat je er al op jonge leeftijd mee in aanraking komt. Maar het is niet zo dat élk kind elke kinderziekte krijgt.
Welke kinderziektes zijn er?
Hebben we het over de ‘klassieke kinderziektes’ dan hebben we het over zes kinderziektes, elk met zijn eigen nummer. De ziektes werden ooit genummerd op volgorde van ontdekking. Vaak was toen de oorzaak nog niet bekend, maar werd een patroon van symptomen herkend.
- Mazelen of ‘morbilli’ (de 1e ziekte)
- Roodvonk of ‘scarlatina’ (de 2e ziekte)
- Rodehond of ‘rubella’ (de 3e ziekte)
- Ziekte van filatov-dukes (de 4e ziekte)
- Erythema infectiosum (de 5e ziekte)
- Erythema subitum (de 6e ziekte)
- Waterpokken
Tegenwoordig weten we niet zeker of de vierde ziekte wel echt bestaat. De diagnose ‘ziekte van Filatov-Dukes’ wordt dan ook nooit meer gesteld. Daarom laten we deze vierde ziekte op deze adviespagina links liggen.
En als je goed kijkt, tel je zeven kinderziektes. Waarom? Omdat waterpokken nooit een nummertje heeft gekregen, maar wél in dit rijtje thuishoort! Waterpokken staat met stip op één in het rijtje van meest voorkomende kinderziektes. Eigenlijk de zevende kinderziekte, dus.
Verloop en klachten
Elke klassieke kinderziekte is anders. Elke ziekte heeft een andere oorzaak, een ander verloop, andere symptomen en andere klachten.
Eerste ziekte: mazelen
Mazelen is een van de meest besmettelijke ziektes. Deze infectieziekte wordt overgedragen door druppeltjes vocht die worden uitgeademd, door niezen en door hoesten. Nadat iemand besmet is, duurt het zeven tot veertien dagen tot de eerste symptomen optreden (incubatietijd).
Bij iemand met mazelen kunnen gevaarlijke complicaties ontstaan, zoals longontsteking, oorpijn en zelfs hersenvliesontsteking. Gelukkig worden kinderen in Nederland standaard ingeënt tegen de mazelen. Daardoor komt deze akelige infectieziekte nog maar zelden voor. Soms is er toch een uitbraak, hoofdzakelijk onder niet-gevaccineerde kinderen.
Tweede ziekte: roodvonk
Roodvonk komt voornamelijk voor bij kinderen tussen de één en tien jaar oud. Deze infectieziekte wordt veroorzaakt door een bacterie. De Beta-haemolytische streptococ. Deze bacterie kan je gewoon bij je dragen in je neus, keel of op je huid, zonder er ziek van te worden. Iemand met roodvonk is al besmettelijk voordat de symptomen aanwezig zijn.
Met antibiotica is roodvonk goed te behandelen. Door het gebruik van antibiotica komen complicaties zoals acute reuma en nierproblemen tegenwoordig nog maar nauwelijks voor.
Derde ziekte: rodehond
Besmetting met rodehond vindt plaats via druppeltjes vocht die besmette kinderen uitademen, of via niezen en hoesten overdragen. Al een week voordat de symptomen van rodehond optreden, is de ziekte besmettelijk. De helft van de besmette kinderen heeft niet eens uitslag.
Rodehond is wel gevaarlijk en dan met name voor zwangeren. Rodehond tijdens het eerste trimester van de zwangerschap kan voor ernstige aangeboren afwijkingen zorgen. Gelukkig kan de ziekte worden voorkomen door vaccinatie: het rodehond vaccin zit in het combinatievaccin BMR, dat ook beschermt tegen bof en mazelen.
Vijfde ziekte: erythema infectiosum
De 5e ziekte wordt veroorzaakt door het Parvovirus B19. Hiervoor bestaat geen inenting. Voorkomen is erg lastig. Want wanneer de uitslag aanwezig is, is de ziekte al niet meer besmettelijk.
Als je tijdens het eerste trimester van je zwangerschap wordt blootgesteld aan de 5e ziekte en dit nooit eerder hebt gehad, kan dit nadelige gevolgen hebben voor de baby. In de meeste gevallen verloopt de zwangerschap normaal, maar er is wel een verhoogde kans op een miskraam. Informeer bij twijfel altijd je verloskundige.
Zesde ziekte: erythema subitum
De 6e ziekte is wat minder bekend. Veroorzaker is het Humaan herpesvirus 6 en 7. De eerste symptomen van de zesde ziekte treden pas tien dagen na besmetting op. Erythema subitum kan geen kwaad en de uitslag gaat na een paar dagen vanzelf weg.
‘Zevende ziekte’: waterpokken
Al is het geen officieel genummerde ziekte, toch hoort ook waterpokken in het rijtje van de klassieke kinderziektes thuis. Waterpokken wordt veroorzaakt door het Varicella Zoster-virus. Dit is zeer besmettelijk via directe aanraking, maar ook via de lucht, zelfs op grote afstand. Ook kun je besmet worden met het waterpokkenvirus door iemand die gordelroos heeft.
De eerste symptomen van deze besmettelijke kinderziekte treden zo’n tien tot twintig dagen na de besmetting op. Al voordat de eerste blaasjes ontstaan ben je besmettelijk. Zodra de blaasjes zijn ingedroogd, is de besmettelijkheid voorbij. Meestal duurt dit zo’n vijf tot tien dagen.
Bij de meeste gezonde kinderen kan waterpokken geen kwaad. Soms hebben ze koorts en voelen ze zich er absoluut niet lekker door. Bezoek bij twijfel altijd een huisarts!
Inentingen kinderziektes
In Nederland worden kinderen ingeënt tegen twaalf ernstige infectieziektes. Dit wordt geregeld vanuit het Rijksvaccinatieprogramma. Dit programma bestaat uit vijf vaccinatiemomenten, verdeeld over de kinderjaren.
Niet alle klassieke kinderziektes die op deze adviespagina worden genoemd, zitten in het programma. Alleen tegen de kinderziektes mazelen en rodehond krijgen kinderen een vaccinatie. Dit vaccin heet BMR (Bof, Mazelen en Rodehond). Hiervoor worden kinderen ingeënt als ze 14 maanden zijn, en nog een keer als ze 9 jaar zijn.
Van mazelen en rodehond weten we dat ze gevaarlijk kunnen zijn. Bij mazelen kunnen gevaarlijke complicaties ontstaan zoals longontsteking, oorpijn en zelfs hersenvliesontsteking. Rodehond kan, net als de vijfde ziekte en waterpokken, gevaarlijk zijn voor zwangeren.
Voor waterpokken is wel een vaccin beschikbaar, maar deze zit niet in het Rijksvaccinatieprogramma, dus niet iedereen wordt hiermee ingeënt. De waterpokkenvaccinatie is bedoeld voor risicogroepen. Bijvoorbeeld voor volwassenen die nooit waterpokken hebben gehad en werken met kinderen.
Waarom vaccineren belangrijk is
Vaccineren is belangrijk. Sommige infectieziektes zijn namelijk zó gevaarlijk dat jonge kinderen en oudere mensen er ernstige complicaties aan kunnen overhouden. Door elk kind te vaccineren, is de kans kleiner dat iemand een ernstige ziekte krijgt. En als zoveel mogelijk kinderen ingeënt zijn, ontstaat er groepsimmuniteit: gevaarlijke ziektes komen dan minder voor. Ook kinderen die niet zijn ingeënt, lopen dan minder risico op het krijgen van een infectieziekte.
Ik sta als arts honderd procent achter het belang van vaccineren en mijn drie kinderen zijn dan ook allemaal volledig gevaccineerd.
Kinderziekte herkennen
Van hangerigheid tot koorts, van verkoudheid tot huiduitslag (rode vlekjes, bultjes, blaasjes en stipjes) – de symptomen van de klassieke kinderziektes lijken erg op elkaar. En dat maakt het soms moeilijk te herkennen welke kinderziekte jouw kindje nou precies heeft.
Daarom hieronder een lijst met hoe je elke kinderziekte kan herkennen, zodat je kan afstrepen. Ga elke ziekte langs, en check of je zieke kind de symptomen heeft. Grote kans dat je de meeste kinderziektes kan uitsluiten, en misschien zelfs ontdekt welke kinderziekte je kind heeft.
Mazelen: plots ziek zijn/rode uitslag
Mazelen begint met plots ziek zijn: koorts, oogontsteking en neusverkoudheid. Er ontstaan vlekken op de binnenkant van de wangen, die noemen we ook wel Koplik-vlekken. Hierna ontstaat er rode uitslag. Deze begint achter de oren en bij de haargrens, en verspreidt zich vervolgens via het gezicht over de rest van het lichaam. De huid voelt ruw aan als schuurpapier. Na enkele dagen verbleekt de uitslag weer.
Roodvonk: bultjes als kippenvel/rode tong
De uitslag die bij roodvonk hoort is rood met kleine bultjes ter grootte van een speldenknop. Het ziet er een beetje uit als kippenvel op een verbrande huid. De uitslag begint in hals, oksels en liezen. Bij de neus of mond zijn geen vlekjes te zien. De tong is rood met gezwollen papillen; een aardbeien- of frambozentong. Ook is de keel ontstoken, en heeft je kindje koorts. Na een paar dagen gaat de huid vervellen, vooral op de tenen en de vingers.
Rode hond: lichtrode uitslag
Rodehond herken je aan lichtrode uitslag, die in het gezicht begint en zich daarna over de romp uitbreidt naar armen en benen. Kinderen met rodehond hebben meestal weinig tot geen klachten. Ze voelen zich wat ziekjes en hebben hooguit lichte koorts.
Vijfde kinderziekte: warme, rode wangen/huiduitslag
Wat erg kenmerkend is voor de vijfde ziekte, zijn de rode, warm aanvoelende wangen. Het is alsof je kind een draai om zijn oren heeft gehad. Daarna volgt een symmetrische uitslag over het hele lichaam. Rondom de neus en mond blijft het gezicht onaangedaan. Na een paar dagen kan de uitslag er meer netvormig uit gaan zien. Na ruim een week verdwijnt de uitslag, zonder vervelling. Wel kunnen de vlekjes de daaropvolgende weken nog een paar keer terugkomen, maar ze verdwijnen dan wel snel.
Zesde kinderziekte: hoge koorts/lymfeklieren/vlekken
Bij de zesde ziekte heeft een kind gedurende drie tot vier dagen hoge koorts en vergrote lymfeklieren. Wanneer de koorts vrij abrupt zakt, ontstaan er lichtrode, niet-jeukende vlekken op het gezicht. De vlekken breiden zich vervolgens verder uit naar de romp en armen. De uitslag trekt na een tot twee dagen weer weg.
Waterpokken: blaasjes/rode vlekjes
Bij waterpokken zie je blaasjes en vlekjes op het hele lichaam. De blaasjes kunnen ook in de mond en onder de luier zitten. Bij de meeste gezonde kinderen kan waterpokken geen kwaad. Soms hebben ze koorts en voelen ze zich er absoluut niet lekker door. Je ziet allerlei blaasjes en rode vlekjes op het lichaam. Het ene kind heeft er een paar, het andere heeft er honderden. Blaasjes kunnen ook in de mond zitten en onder de luier.
Soms is het lastig vast te stellen of het om symptomen van waterpokken gaat. Maar als je ook blaasjes tussen de haren op het hoofd ziet, weet je het zeker: je kind heeft waterpokken.
Behandeling
Voor de meeste kinderziektes hoef je niet meteen met spoed naar de dokter of het ziekenhuis. Je kindje moet de ziekte gewoon uitzieken en de koorts en vlekjes doorstaan. Hoe sneu dat soms ook is.
Wanneer naar de huisarts(!)
Er is echter één belangrijke uitzondering: wanneer je kindje rode vlekjes heeft die je niet kan wegdrukken, is het belangrijk direct naar een arts te gaan. Er zou dan sprake kunnen zijn van meningokokken-sepsis (bloedvergiftiging). Met ‘niet-wegdrukbaar’ bedoel ik rode vlekjes die niet verdwijnen wanneer je er met een glas op drukt. Vlekjes die bij een van de bovengenoemde kinderziektes ontstaan, zijn op deze manier altijd wegdrukbaar.
En uiteraard, als je kindje hoge koorts heeft, of erg ziek is, of je vertrouwt het niet helemaal, is het altijd goed om even de huisarts te raadplegen.
Tips bij kinderziektes
- Heeft je kindje rode vlekjes die je niet kunt wegdrukken, dan is het belangrijk direct naar een arts te gaan. Er zou dan sprake kunnen zijn van meningokokken-sepsis (bloedvergiftiging). Met niet-wegdrukbaar bedoel ik rode vlekjes die niet verdwijnen wanneer je er met een glas op drukt.
- Heb je het gevoel dat je kind ernstig ziek is, raadpleeg dan te allen tijde je huisarts!
- Speciaal voor waterpokken, de ‘zevende kinderziekte’, ontwikkelde ik een Verkoelende lotion. Door de combinatie van ingrediënten heeft deze een jeukstillend en indrogend effect.
- Meer weten over kinderziektes? Ik schreef het Handboek over de Huid 0-4 jr. Dit is een compleet en betrouwbaar naslagwerk, bestemd voor iedereen die met baby’s of jonge kinderen te maken heeft. Naast de klassieke kinderziektes, lees je in dit boek ook over het ontstaan en verloop van huidaandoeningen bij jonge kinderen. Bijvoorbeeld over eczeem, virusinfecties (waterwratjes, herpes simplex, gordelroos, wratten, hand-, voet- en mondziekte), huidinfecties (ringworm, hoofdschimmel, luieruitslag) en krentenbaard.
Veelgestelde vragen over klassieke kinderziektes
Sommige kinderziektes zijn gevaarlijk zijn voor pasgeboren baby’s. Bijvoorbeeld de mazelen en roodvonk.
Waterpokken is niet meteen reden tot alarm. Want wanneer een baby in zijn eerste jaar waterpokken oploopt, is de kans groot dat hij een lichte vorm doormaakt. Dit komt door de nog aanwezige antistoffen van de moeder. Dit is op zich niet erg, alleen is de kans aanwezig dat de waterpokken nog een keer terugkomen op latere leeftijd.
Kinderziektes als mazelen, rodehond, de vijfde ziekte en de waterpokken kunnen gevaarlijk zijn als je de ziekte nog nooit hebt gehad, of als je er niet tegen bent ingeënt als kind.
Rodehond kan tijdens het eerste trimester van de zwangerschap voor ernstige aangeboren afwijkingen zorgen. De vijfde ziekte kan, als je tijdens het eerste trimester van je zwangerschap aan de vijfde ziekte wordt blootgesteld – en dit nog nooit eerder hebt gehad – nadelige gevolgen hebben voor de zwangerschap.
Maar heb je een van deze ziektes gehad, of ben je er als kind tegen gevaccineerd, dan ben je beschermd en hoef je je geen zorgen te maken. Raadpleeg bij twijfel altijd je huisarts en je verpleegkundige.
Nee, kinderen worden niet tegen elke kinderziekte ingeënt. Sommige kinderziektes zijn namelijk zo onschuldig, dat het geen probleem is als je kindje ze krijgt. Waterpokken is er zo één. Hiervoor bestaat wel een vaccin, maar hiermee worden alleen risicogroepen ingeënt. Bijvoorbeeld volwassenen die nooit waterpokken hebben gehad en met kinderen werken.
Van de kinderziektes die ik op deze adviespagina bespreek, worden kinderen alleen standaard ingeënt tegen mazelen en rodehond.
Vanwege besmettingsgevaar mag je zieke kind soms niet naar school of de kinderopvang. Mazelen en rodehond bijvoorbeeld. Dat zijn twee kinderziektes die gevaarlijk zijn voor hele jonge kinderen of zwangeren.
Maar besmetting is niet altijd de hoofdreden om je kindje thuis te houden. Want heeft je kindje koorts of onprettige huiduitslag, dan is het natuurlijk het fijnste om hem of haar een paar dagen thuis te houden.
Soms is het trouwens onmogelijk om besmetting te voorkomen. Bij de tweede ziekte, roodvonk, is je kind namelijk al besmettelijk nog voordat hij of zij de symptomen krijgt. Ook bij de vijfde ziekte is dit aan de orde; wanneer de symptomen optreden, is de ziekte al niet meer besmettelijk. Met de vijfde ziekte mag je kind, wanneer hij of zij zich goed voelt, dus meestal gewoon naar school of het kinderdagverblijf. Informeer wel de leiding of de leerkracht.
Heeft je kind waterpokken en voelt hij of zij zich goed, dan mag het wel naar school of de kinderopvang. Maar overleg dit even met de juf, meester of leidsters, want het kan natuurlijk zijn dat de school of crèche hier andere afspraken over heeft gemaakt.
Het verschilt wanneer kinderziektes zich openbaren. Pasgeboren zijn het meest vatbaar voor infectieziektes; zij zijn nog niet gevaccineerd, hoewel ze vaak nog wel beschermende antistoffen via hun moeder hebben. Waterpokken krijgen kinderen vaak voor hun zesde levensjaar.
Nee, niet elk kind krijgt élke kinderziekte. Zo worden kinderen ingeënt tegen mazelen en rodehond, dus de kans dat je kindje dit nog krijgt is erg klein. Niet-gevaccineerde kinderen hebben echter meer kans om deze ziekte te krijgen.
Wél is het zo dat eigenlijk ieder kind dat in Nederland opgroeit een keer waterpokken krijgt. Op de leeftijd van zes jaar heeft 95% van deze kinderen waterpokken gehad.
Het verschil tussen mazelen en waterpokken is dat bij waterpokken echt blaasjes ontstaan, bij mazelen zijn het vlekjes zonder blaasjes.
De kans is zeer groot dat je als kind al een keer de zesde ziekte hebt doorgemaakt. Hierna ontstaat er immuniteit, wat betekent dat je deze ziekte niet nogmaals krijgt.
Wat betreft andere kinderziektes bij volwassenen: als je een ziekte al een keer als kind hebt doorgemaakt, of ertegen bent ingeënt, is de kans zeer klein dat je de ziekte als volwassene (nogmaals) krijgt.
Meer advies van Drs Leenarts
